Replacement
घाई घाईने आम्ही दोघी रोज रात्री ९ वा घरात शिरतो. ती खालमानेने आत येते. हात पाय धुवून direct स्वयंपाक घरात शिरते. ती येई पर्यंत दिवा सुध्दा लावला गेलेला नसतो. जाता जाता लटकवते ती मला....fridge ला. मग direct दुस-या दिवशी सकाळी, ताजा डबा कोंबला जातो, आणि आम्ही दोघी पडतो बाहेर, धावत पळत ९:३२ ची लोकल गाठायला. मग दिवसभर ती तिच्या कामाच्या गडबडीत. इथेही तर तेच करायचं असायचं. 'वरिष्ठांची मर्जी सांभाळणे' ! आजूबाजूच्या राजकारणापासून स्वतःला अलिप्त ठेवायचा प्रयत्न करत, आपली कर्तव्य निभावायची....आणि मी....माझं निर्जीवपण गृहीत धरलेलं...... त्यामुळे तटस्थपणे तिची ही जगण्याची कसरत लांबून बघण्या व्यतिरिक्त मी काय करणार? पण तरीही आमच्या दोघींमध्ये एक धागा common असतो. तो म्हणजे.....both of us were 'replaceable ' ! ती office मधे तर होतीच पण घरीही.
हं ! धक्का बसला नं? अर्थात माझ्या बाबतीत तर...it was but obvious....पण तुम्ही म्हणाल... 'ही' पण ? तर हो !..ती मुळातच त्या घरातली एक 'replacement' आणि ...'replaceable सोय' म्हणूनच आलेली होती २७ वर्षांपूर्वी. नव-याच्या दुसरेपणाची. दीड वर्षाचं पोर मागे सोडून त्याच्या पहिल्या बायकोने या जगातून exit घेतलेली. मग काय....लहान बाळाचं कारण पुढे करून..दोन महिन्यातंच तिचा दादला, बोहल्यावर चढला. हिच्या गरिबीने गांजलेल्या बापाने, चार पैकी एका तरी पोरीची, बिना हुंडा ब्याद टळत्येय...या आनंदात....बिजवराच्या गळ्यात तिला बांधली. तिच्या येण्याने , सासरी....सासु सासरे, नवरा, बाळ...या सगळ्यांचीच, 'सोय' झाली. प्रत्येकाची आपापल्या परीनं वेळ वेगळी ! आणि पहिल्याच दिवशी तिला जाणीव करून देेेण्यात आलेली....की तिने आपल्या वकुुबात रहावं... वेेेळ पडली तर तिही........'replaceable' आहे. तिचा नवरा तर तिला येता जाता ऐकवायचा," तुझ्या नोकरीची जास्त मिजास दाखवू नकोस......तुला माहितीये न...you are a replacement & you are replaceable.......तू नहीं तो और सही...और नही तो......." असं म्हणून खदाखदा हसायचा.
'स्वतःच्या' म्हणण्या सारख्या हाताच्या बोटावर मोजण्याइतक्या गोष्टींमध्येे माझा नंबर लागत होता. आणि दोघींमधल्या 'त्या' common धाग्यामुळे की काय, तिला माझ्या बद्दल soft corner होता. खुप जपत होती ती मला.......शक्यतो replacement ची वेेळ माझ्यावर तरी येऊ नये म्हणून. एरवी घरी मी नजरेेसमोर असावी म्हणून fridge लाच अडकवून ठेवायची. आणि मुख्य म्हणजे तिकडे बाकी कोणी फिरकायचं नाही म्हणूनही असेल. कारण ही घरात असली की प्रत्येकाला प्रत्येक गोष्ट हातात मिळायची...म्हणजेे लागायची. अगदी पोटच्या मुुुलाप्रमाणे जीव लावलेल्या तिच्या सावत्र लेेेकालाही, तिची कदर नव्हती.....आडातंंच नाही तर पोह-यात कुुुठून येणार? ती, त्याच्या साठी देखिल, एक 'replaceable सोय' होती.
रोजचं, आम्हा दोघींचं हेच routine होतं. Office मधून थकून भागून, रात्री उशिरा घरी आल्यावर, मान वर न उचलताच, तिला, घरातल्यांच्या कपाळावरच्या आठ्या दिसायच्या. बोलायचं कोणीच नाही पण ते मौन आणि त्या टोचणा-या नजरा सुध्दा तिचं काळीज चिरत जायच्या. रोजच.काल तर दारा बाहेरंच किती वेळ ताटकळत उभं रहावं लागलं होतं. इतक्यांदा बेल मारूनही कोणी पटकन दरवाजा उघडला नव्हता. कारण मुळात, दार उघडण्याचं 'काम' तिचंच होतं न. मग तीच घराबाहेर असल्यावर, ते उघडणार कोण ? खरं तर 'तिचं घर'....तिचं?....हो आता इतक्या वर्षांच्या संसारानंतर, लौकिकार्थाने ते 'तिचं घर' होतं ....तर तिचं हे घर भरलेलं होतं. माणसांनी आणि संपदेने देखिल ! पण समाधान ? कुणाच्याच वाट्याला आलं नव्हतं. तिच्या तर नक्कीच नाही. मी पहात्येय न....गेली पाच वर्ष तरी आहे मी तिच्या सोबत. जाता येता train च्या प्रवासात, ती मला तिच्या उराशी कवटाळून धरते. जाणवतात मला तेव्हा तिची स्पंदनं, तिच्या काळजातल्या वेदना. आणि तिच्या सोबत मीही जीर्ण होत जाते. माहित आहे करेल तीच एखादे दिवशी माझी replacement. पण मला माझी काळजी नाही.
Office मधला, आजचाही दिवस रोजच्या सारखाच गेलेला. नाही म्हणायला, घरी आज थोडा बदल असणार होता. लेकाचं दोन आठवड्यांपूर्वी लग्न झालेलं.
ती दोघं honeymoon ला बाली ला गेलेली, आज दुपारच्या flight ने परतणारेत.
म्हणजे आज संध्याकाळ पासून अजून एका जास्तीच्या माणसाची तैैैनान तिला ठेवावी लागणार होती.....एवढाच काय तो फरक ! हो ! कारण नवीन सून उच्च शिक्षित, एका MNC त उच्च पदाधिकारी होती. तिच्या कडून कशाचीच अपेक्षा ठेवणं फोल होतं. म्हणून आज एका तासाचं concession घेऊन आम्ही निघालो. तेव्हा सुध्दा सायबाने, चार वाक्य सुनावूूून , डोंगरा एवढे उपकार केल्याच्या आविर्भावात तिला permission दिलेेली.
स्टेशन ला आलो तर गाड्यांचा गोंधळ ! अर्धा अर्धा तास सगळ्या trains late होत्या. Ladies डब्याला तर ही अशी प्रचंड गर्दी लोटलेली. मी तिची वाढती धडाधड ऐकत, होते बिलगून तिच्या उराशी. Train आली आणि अपेक्षेप्रमाणे प्रचंड धक्काबुक्की झाली. Train सुटली, आणि तिचा एक पाय वर, एक खाली ! गाडी बरोबर थोड्या फरफटल्या गेलो असतो आम्ही दोघी. पण वेळीच आतल्या बायकांनी तिला वर ओढून घेतलं. नशीब ! काळ आला होता पण.....
ह्या सगळ्या गोंधळात तिची माझ्या वरची पकड अर्थातच सुटली. खेचाखेचीत माझे दोन्ही हात निकामी झाले. मला तर वाटलं ती आता तिथेच सोडून देईल मला. पण नाही. त्याही परिस्थितीत, तिने मला एका हाताने धरून ठेवलेलं. डब्यात चढल्यावर पुन्हा एकदा मला छातीशी कवटाळलं. तिची वाढलेली धडधड मला ऐकू येत होती. तिला कळत होती का.....माझी घालमेल ?
खरं तर आज नवीन सुनेसाठी काही गोडधोड करावं. जमलंच तर कोथिंबीर वड्या कराव्यात....तिला आवडतात म्हणे....असा तिचा बेत होता. पण आता.....नेहमी पेक्षा जास्त गलितगात्र होवून तिने घराची बेल दाबली. एकीकडे, थांबावं लागणार हे मनाशी घोकत.
आणि काय आश्चर्य ! बेल दाबल्या क्षणीच, दरवाजा उघडला गेला. सुन हसतमुखाने दारात स्वागताला उभी! " या या आई! किती दमलेल्या दिसताय ! द्या ती पर्स इकडे. अरे बापरे ! पूर्ण वाट लागलीये पर्सची ! काय झालं तरी काय? तुम्ही बसा निवांत सोफ्यावर. मी पाणी आणून देते. मी केव्हापासून तुमची वाट बघत होते. लवकर ना निघालेलात office मधून ? I was worried. मी अव्याला म्हटलं सुध्दा. आईला फोन करून बघ ! But he didn't take it seriously. म्हणाला "येईल! रोजच तर उशीरा येते. त्यात काय panic होण्या सारखं ! " you know , I didn't like that attitude of his. त्याला तर मी घेईन बघून. आणि आई, . आज मी स्वयंपाक केलाय. सगळे नकोच म्हणत होते. म्हणे 'ती आल्यावर करेल. सवय आहे तिला. मी म्हटलं nothing doing. मी तर बाकी सगळ्यांची जेवणं पण उरकून घेतलीयेत. चला आता तुम्हाला वाढते.तुम्ही आधी हातपाय धुऊन या. मी सगळं गरम करते. C'mon असं काय ghost बघितल्या सारखं करताय? आणि हो जेवताना मला तुम्हाला आमच्या trip चे फोटो दाखवायचे आहेत हं. आणि आता मी आल्ये न. Of course I won't be able to replace your position in this house. But you don't worry. आपण दोघी मिळून कामं वाटून घेऊत. "
उत्साह आणि आपुलकीचा हा अनपेक्षित धबधबा अंगावर झेलत ती दगडा सारखी बसून होती आधी, स्वतःची कुडी आणि मला घट्ट कवटाळून. पण मग हळूहळू तिची थकलेली गात्र सैलावत गेली. झिरपलीच ती आपूलकी आणि प्रेम तिच्यातही.किती वर्ष वाट पाहिलेली/ धडपडलेली यासाठीच ! आणि सगळ्या आशा सोडून दिल्यावर आज अचानक...हा असा वर्षाव ! 'उसके घर देर है, पर अंधेर नहीं....हेच खरं.
ती प्रसन्न मनाने, मला हातात घेऊन उठली. सवयी प्रमाणे मला fridge ला लटकावायला गेली आणि तिच्या लक्षात आलं....माझे हात तुटलेले. मग घेऊन गेली मला ती तिच्या bedroom मध्ये. आणि मायेनं हात फिरवत कपाटात ठेवलं. पहिल्यांदाच.
एकीकडे सुनेची अखंड बडबड चालूच होती. " आणि हो आई, तुमच्या साठी मी तिकडून मस्त एक पर्स आणलीये. आवडेल तुम्हाला. नाही तरी ही तुटलेलीच दिसत्येय. ती replace करून टाका ."
पण आता त्या replacement ची भिती उरली नाही. तिलाही अन् मलाही !!!!!
. ..............निलिमा देशपांडे. ०८/०८/२०१८, नवीन पनवेल.
घाई घाईने आम्ही दोघी रोज रात्री ९ वा घरात शिरतो. ती खालमानेने आत येते. हात पाय धुवून direct स्वयंपाक घरात शिरते. ती येई पर्यंत दिवा सुध्दा लावला गेलेला नसतो. जाता जाता लटकवते ती मला....fridge ला. मग direct दुस-या दिवशी सकाळी, ताजा डबा कोंबला जातो, आणि आम्ही दोघी पडतो बाहेर, धावत पळत ९:३२ ची लोकल गाठायला. मग दिवसभर ती तिच्या कामाच्या गडबडीत. इथेही तर तेच करायचं असायचं. 'वरिष्ठांची मर्जी सांभाळणे' ! आजूबाजूच्या राजकारणापासून स्वतःला अलिप्त ठेवायचा प्रयत्न करत, आपली कर्तव्य निभावायची....आणि मी....माझं निर्जीवपण गृहीत धरलेलं...... त्यामुळे तटस्थपणे तिची ही जगण्याची कसरत लांबून बघण्या व्यतिरिक्त मी काय करणार? पण तरीही आमच्या दोघींमध्ये एक धागा common असतो. तो म्हणजे.....both of us were 'replaceable ' ! ती office मधे तर होतीच पण घरीही.
हं ! धक्का बसला नं? अर्थात माझ्या बाबतीत तर...it was but obvious....पण तुम्ही म्हणाल... 'ही' पण ? तर हो !..ती मुळातच त्या घरातली एक 'replacement' आणि ...'replaceable सोय' म्हणूनच आलेली होती २७ वर्षांपूर्वी. नव-याच्या दुसरेपणाची. दीड वर्षाचं पोर मागे सोडून त्याच्या पहिल्या बायकोने या जगातून exit घेतलेली. मग काय....लहान बाळाचं कारण पुढे करून..दोन महिन्यातंच तिचा दादला, बोहल्यावर चढला. हिच्या गरिबीने गांजलेल्या बापाने, चार पैकी एका तरी पोरीची, बिना हुंडा ब्याद टळत्येय...या आनंदात....बिजवराच्या गळ्यात तिला बांधली. तिच्या येण्याने , सासरी....सासु सासरे, नवरा, बाळ...या सगळ्यांचीच, 'सोय' झाली. प्रत्येकाची आपापल्या परीनं वेळ वेगळी ! आणि पहिल्याच दिवशी तिला जाणीव करून देेेण्यात आलेली....की तिने आपल्या वकुुबात रहावं... वेेेळ पडली तर तिही........'replaceable' आहे. तिचा नवरा तर तिला येता जाता ऐकवायचा," तुझ्या नोकरीची जास्त मिजास दाखवू नकोस......तुला माहितीये न...you are a replacement & you are replaceable.......तू नहीं तो और सही...और नही तो......." असं म्हणून खदाखदा हसायचा.
'स्वतःच्या' म्हणण्या सारख्या हाताच्या बोटावर मोजण्याइतक्या गोष्टींमध्येे माझा नंबर लागत होता. आणि दोघींमधल्या 'त्या' common धाग्यामुळे की काय, तिला माझ्या बद्दल soft corner होता. खुप जपत होती ती मला.......शक्यतो replacement ची वेेळ माझ्यावर तरी येऊ नये म्हणून. एरवी घरी मी नजरेेसमोर असावी म्हणून fridge लाच अडकवून ठेवायची. आणि मुख्य म्हणजे तिकडे बाकी कोणी फिरकायचं नाही म्हणूनही असेल. कारण ही घरात असली की प्रत्येकाला प्रत्येक गोष्ट हातात मिळायची...म्हणजेे लागायची. अगदी पोटच्या मुुुलाप्रमाणे जीव लावलेल्या तिच्या सावत्र लेेेकालाही, तिची कदर नव्हती.....आडातंंच नाही तर पोह-यात कुुुठून येणार? ती, त्याच्या साठी देखिल, एक 'replaceable सोय' होती.
रोजचं, आम्हा दोघींचं हेच routine होतं. Office मधून थकून भागून, रात्री उशिरा घरी आल्यावर, मान वर न उचलताच, तिला, घरातल्यांच्या कपाळावरच्या आठ्या दिसायच्या. बोलायचं कोणीच नाही पण ते मौन आणि त्या टोचणा-या नजरा सुध्दा तिचं काळीज चिरत जायच्या. रोजच.काल तर दारा बाहेरंच किती वेळ ताटकळत उभं रहावं लागलं होतं. इतक्यांदा बेल मारूनही कोणी पटकन दरवाजा उघडला नव्हता. कारण मुळात, दार उघडण्याचं 'काम' तिचंच होतं न. मग तीच घराबाहेर असल्यावर, ते उघडणार कोण ? खरं तर 'तिचं घर'....तिचं?....हो आता इतक्या वर्षांच्या संसारानंतर, लौकिकार्थाने ते 'तिचं घर' होतं ....तर तिचं हे घर भरलेलं होतं. माणसांनी आणि संपदेने देखिल ! पण समाधान ? कुणाच्याच वाट्याला आलं नव्हतं. तिच्या तर नक्कीच नाही. मी पहात्येय न....गेली पाच वर्ष तरी आहे मी तिच्या सोबत. जाता येता train च्या प्रवासात, ती मला तिच्या उराशी कवटाळून धरते. जाणवतात मला तेव्हा तिची स्पंदनं, तिच्या काळजातल्या वेदना. आणि तिच्या सोबत मीही जीर्ण होत जाते. माहित आहे करेल तीच एखादे दिवशी माझी replacement. पण मला माझी काळजी नाही.
Office मधला, आजचाही दिवस रोजच्या सारखाच गेलेला. नाही म्हणायला, घरी आज थोडा बदल असणार होता. लेकाचं दोन आठवड्यांपूर्वी लग्न झालेलं.
ती दोघं honeymoon ला बाली ला गेलेली, आज दुपारच्या flight ने परतणारेत.
म्हणजे आज संध्याकाळ पासून अजून एका जास्तीच्या माणसाची तैैैनान तिला ठेवावी लागणार होती.....एवढाच काय तो फरक ! हो ! कारण नवीन सून उच्च शिक्षित, एका MNC त उच्च पदाधिकारी होती. तिच्या कडून कशाचीच अपेक्षा ठेवणं फोल होतं. म्हणून आज एका तासाचं concession घेऊन आम्ही निघालो. तेव्हा सुध्दा सायबाने, चार वाक्य सुनावूूून , डोंगरा एवढे उपकार केल्याच्या आविर्भावात तिला permission दिलेेली.
स्टेशन ला आलो तर गाड्यांचा गोंधळ ! अर्धा अर्धा तास सगळ्या trains late होत्या. Ladies डब्याला तर ही अशी प्रचंड गर्दी लोटलेली. मी तिची वाढती धडाधड ऐकत, होते बिलगून तिच्या उराशी. Train आली आणि अपेक्षेप्रमाणे प्रचंड धक्काबुक्की झाली. Train सुटली, आणि तिचा एक पाय वर, एक खाली ! गाडी बरोबर थोड्या फरफटल्या गेलो असतो आम्ही दोघी. पण वेळीच आतल्या बायकांनी तिला वर ओढून घेतलं. नशीब ! काळ आला होता पण.....
ह्या सगळ्या गोंधळात तिची माझ्या वरची पकड अर्थातच सुटली. खेचाखेचीत माझे दोन्ही हात निकामी झाले. मला तर वाटलं ती आता तिथेच सोडून देईल मला. पण नाही. त्याही परिस्थितीत, तिने मला एका हाताने धरून ठेवलेलं. डब्यात चढल्यावर पुन्हा एकदा मला छातीशी कवटाळलं. तिची वाढलेली धडधड मला ऐकू येत होती. तिला कळत होती का.....माझी घालमेल ?
खरं तर आज नवीन सुनेसाठी काही गोडधोड करावं. जमलंच तर कोथिंबीर वड्या कराव्यात....तिला आवडतात म्हणे....असा तिचा बेत होता. पण आता.....नेहमी पेक्षा जास्त गलितगात्र होवून तिने घराची बेल दाबली. एकीकडे, थांबावं लागणार हे मनाशी घोकत.
आणि काय आश्चर्य ! बेल दाबल्या क्षणीच, दरवाजा उघडला गेला. सुन हसतमुखाने दारात स्वागताला उभी! " या या आई! किती दमलेल्या दिसताय ! द्या ती पर्स इकडे. अरे बापरे ! पूर्ण वाट लागलीये पर्सची ! काय झालं तरी काय? तुम्ही बसा निवांत सोफ्यावर. मी पाणी आणून देते. मी केव्हापासून तुमची वाट बघत होते. लवकर ना निघालेलात office मधून ? I was worried. मी अव्याला म्हटलं सुध्दा. आईला फोन करून बघ ! But he didn't take it seriously. म्हणाला "येईल! रोजच तर उशीरा येते. त्यात काय panic होण्या सारखं ! " you know , I didn't like that attitude of his. त्याला तर मी घेईन बघून. आणि आई, . आज मी स्वयंपाक केलाय. सगळे नकोच म्हणत होते. म्हणे 'ती आल्यावर करेल. सवय आहे तिला. मी म्हटलं nothing doing. मी तर बाकी सगळ्यांची जेवणं पण उरकून घेतलीयेत. चला आता तुम्हाला वाढते.तुम्ही आधी हातपाय धुऊन या. मी सगळं गरम करते. C'mon असं काय ghost बघितल्या सारखं करताय? आणि हो जेवताना मला तुम्हाला आमच्या trip चे फोटो दाखवायचे आहेत हं. आणि आता मी आल्ये न. Of course I won't be able to replace your position in this house. But you don't worry. आपण दोघी मिळून कामं वाटून घेऊत. "
उत्साह आणि आपुलकीचा हा अनपेक्षित धबधबा अंगावर झेलत ती दगडा सारखी बसून होती आधी, स्वतःची कुडी आणि मला घट्ट कवटाळून. पण मग हळूहळू तिची थकलेली गात्र सैलावत गेली. झिरपलीच ती आपूलकी आणि प्रेम तिच्यातही.किती वर्ष वाट पाहिलेली/ धडपडलेली यासाठीच ! आणि सगळ्या आशा सोडून दिल्यावर आज अचानक...हा असा वर्षाव ! 'उसके घर देर है, पर अंधेर नहीं....हेच खरं.
ती प्रसन्न मनाने, मला हातात घेऊन उठली. सवयी प्रमाणे मला fridge ला लटकावायला गेली आणि तिच्या लक्षात आलं....माझे हात तुटलेले. मग घेऊन गेली मला ती तिच्या bedroom मध्ये. आणि मायेनं हात फिरवत कपाटात ठेवलं. पहिल्यांदाच.
एकीकडे सुनेची अखंड बडबड चालूच होती. " आणि हो आई, तुमच्या साठी मी तिकडून मस्त एक पर्स आणलीये. आवडेल तुम्हाला. नाही तरी ही तुटलेलीच दिसत्येय. ती replace करून टाका ."
पण आता त्या replacement ची भिती उरली नाही. तिलाही अन् मलाही !!!!!
. ..............निलिमा देशपांडे. ०८/०८/२०१८, नवीन पनवेल.
No comments:
Post a Comment